Kongres Zdrowia Psychicznego 2024
w Warszawie
Razem ku zdrowiu psychicznemu – wspólny cel, wspólne dobro!
Tłoczno i głośno przywitała nas Warszawa. Stukotem walizek i widokiem ogrodzeń budowlanych wokół Placu Defilad. W Pałacu Kultury i Nauki, marmurami i kilkunastometrowym wężykiem kolejki do rejestracji IV Kongresu Zdrowia Psychicznego. Kiedy mogliśmy już zasiąść w rzędach krzeseł przygotowanych na uczestnictwo kilkuset osób, odetchnęliśmy z ulgą. Mimo zmęczenia wczesną porą podróży, mogliśmy zacząć celebrować nieformalne święto polskiej psychiatrii.
Przyjechaliśmy do stolicy zdając sobie sprawę jak ważne i wzmacniające jest sieciowania się z innymi organizacjami działającymi w obszarze wspierania osób w kryzysach psychicznych oraz włączenie się w nurt zmian na tym polu. Jednak równie istotna była dla nas rola przyjaciół Kongresu, czyli instytucji, która dołącza swój głos do dialogu (dwóch naszych przedstawicieli przyjęło zaproszenie do udziału w panelach), wzmacnia jego przekaz, jest ambasadorką wypracowanych idei. I tak dziewięć osób – sześcioro pracowników Centrum Samopomocy reprezentujących każdą z przestrzeni naszej aktywności: doradztwo społeczno-zawodowe, kluby samopomocy, edukację na rzecz zdrowia psychicznego, oraz trzy osoby przygotowywane do funkcji Żywych Książek* – dołączyło do ogólnopolskiego zjazdu, by słuchać, chłonąć i debatować. Towarzyszył nam przy tym po prostu apetyt na spotkania z mądrymi, ciekawymi ludźmi o otwartych głowach.
Bo na Kongresie zebrali się eksperci, aktywiści, pasjonaci ze wszystkich stron Polski – psychiatrzy, psychologowie, pedagodzy, socjologowie, samorządowcy oraz osoby zaangażowane w pracę socjalną i w promocję zdrowia psychicznego. Prelegenci reprezentowali zarówno publiczne instytucje, jak i organizacje z sektora pozarządowego, a ich głosy dopełniały się, tworzyły miejsce na wymianę doświadczeń i opinii. Przyjechali, by wzmocnić się nawzajem w dokonywaniu zmian oddolnych, ale szczególnie tych na szczeblu ustawodawczym.
Dyskusje ożywiał wspólny cel – dokonywanie faktycznego przeobrażania przyszłości krajowej psychiatrii w system przyjazny każdemu, kto będzie miał potrzebę z niego skorzystać. Kongres jest społeczną inicjatywą powołaną i organizowaną od 2017 roku przez (między innymi**) Fundację eFkropka, której misją jest zapobieganie izolacji osób po kryzysie zdrowia psychicznego, przeciwdziałanie ich stygmatyzacji i przełamywanie stereotypów związanych z chorobami psychicznymi. Udało im się stworzyć żywą przestrzeń, która gromadząc ludzi wokół ważnej misji, staje się jednocześnie formą samopomocy dla instytucji i organizacji, wspierających się nawzajem tam, gdzie kończą się możliwości systemowe.
System to nie wszystko
U podstaw motywacji uczestników do zmian leży empatia, dlatego też wykład wprowadzający Cezarego Żechowskiego*** dotyczył właśnie jej. Stanowi ona punkt wyjścia, gdy oceniamy stan psychiatrii dziś i gdy wyznaczamy horyzont transformacji. Ale tematyka wykładów i debat kreśliła perspektywę szeroko. Było miejsce na ewaluację wdrażania pilotażowego programu Centrów Zdrowia Psychicznego, którego powstanie było efektem prac podczas poprzednich edycji Kongresu. W jaki sposób uzupełniają opiekę szpitalną? Jaki jest kierunek ich rozwoju? Odpowiedzi na podobne pytania szukali paneliści.
Nie pominięto oczywiście miejsca na debatę, której celem było nakreślenie wizji, jak powinien wyglądać szpital psychiatryczny. Rozpatrywane były różnice w funkcjonowaniu szpitali jednoimiennych oraz tych zlokalizowanych przy większych ośrodkach szpitalnych oraz najbardziej efektywne formy, w jakich powinny być finansowane. Definiowano standardy opieki w tych placówkach, rolę lekarzy, ale także miejsce, jakie zaczynają w nich zajmować asystenci zdrowienia, którzy swoją niekonwencjonalną, innowacyjną wciąż rolą, mogą wspomagać humanizowanie działanie systemu. W tym kontekście mocno wybrzmiały również głosy na temat praw i wolności pacjentów, którzy nieraz doświadczają w szpitalach nadużyć. Szukano więc także narzędzi, które mogą ich przed tym chronić.
Jednak debaty wybiegały poza schematyczne rozumienie systemu opieki psychiatrycznej i podnosiły temat szeroko rozumianej profilaktyki oraz sieci wsparcia w środowisku osoby z doświadczeniem kryzysu. Eksponowana była rola szkoły jako miejsca, gdzie powinien być kładziony nacisk na edukację dotyczącą zdrowia psychicznego oraz które oferuje podstawowe wsparcie psychologiczne zapewniane przez szkolnego psychologa. Niemniejsze znaczenie przypisywano otoczeniu zawodowemu i roli pracodawców w tworzeniu warunków, które będą redukować ryzyko wypalenia oraz sprzyjać ujawnianiu przypadków mobbingu.
Blisko osoby chorej
Perspektywę zawężano również do mniejszej, ale nie mnie istotnej, skali i najbliższego otoczenia osób w kryzysie. Podkreślana była wartość udziału rodziny w procesie zdrowienia. Zauważona została potrzeba budowania oferty systemowego wsparcia, które powinna ona otrzymywać, by wzmacniać nie tylko świadomość, ale i kompetencje opieki nad osobą bliską, którą dotknęła choroba. Swoją optykę mogły przedstawić też organizacje, które pracują na rzecz lokalnej społeczności. W panelu moderowanym przez dyrektora Centrum Samopomocy, Piotra Harhaja, deklarowały, że oddolne kształtowanie świadomości społecznej dotyczącej zdrowia psychicznego jest jedną z wartości, która im przyświeca. We wspieraniu zawiązywania więzów społecznych biorą pod uwagę potrzeby osób marginalizowanych czy doświadczających szczególnych trudności w powrocie do życia społecznego, w tym właśnie osób z doświadczeniem kryzysów psychicznych. Dbają również, by dostrzegać zasoby tych osób i minimalizować bariery na drodze do włączania ich w nurt nieformalnej, wolontariackiej wymiany usług i umiejętności.
Kongres był zarówno okazją, by spojrzeć w przyszłość i wymieniać się, pomysłami czy wizjami doskonalenia systemu psychiatrycznego, jak i podzielić sposobami, które już praktykujemy w pomaganiu. W tej kwestii Centrum Samopomocy w Gdyni reprezentował Gracjan Zawadziński, który korzystał ze wsparcia naszej instytucji, by teraz jako działacz społeczny zaangażować się w poprawę jakości życia osób w kryzysie. Jego głos uzupełniał perspektywę przedstawicieli Centrów Zdrowia Psychicznego oraz organizacji pozarządowych, kierujących swoje działania do osób z doświadczeniem kryzysu czy niepełnosprawności.
Marsz #PoGodność
Przedłużeniem części stacjonarnej Kongresu był Marsz żółtej wstążki, który wyszedł na ulice Warszawy z wezwaniem o dbanie o godność osób cierpiących na choroby psychiczne. Jego punktem końcowym była siedziba Ministerstwa Zdrowia na ul. Miodowej, gdzie oficjalnie wręczone zostały kluczowe postulaty Kongresu. Głosiły one potrzebę kontynuacji już zainicjowanych zmian i wdrażania nowych rozwiązań.
W postulatach wybrzmiały potrzeby:
- zwiększenia finansowania na rzecz opieki psychiatrycznej, które pomoże np. wzmocnić infrastrukturę – wybudować lub zmodernizować istniejące placówki opieki psychiatrycznej,
- określenia zakresu odpowiedzialności i autonomii kierowników Centrów Zdrowia Psychicznego, którzy będą mogli czuwać nad rozwojem programów profilaktycznych,
- ewaluacji pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w latach 2019-2023, który pomoże zwiększyć efektywność działań w przyszłości i określić punkt wyjścia dla kolejnych programów,
- powołania Krajowego Ośrodka ds. Zdrowia Psychicznego, który wzmocni wydolność systemu i otworzy szersze możliwości np. edukacji w temacie zdrowia psychicznego,
- opracowania Standardów Organizacyjnych i Standardów Terapeutycznych dla Centrów Zdrowia Psychicznego, które jasno określą zasady organizacji co bezpośrednio pozytywnie wpłynie na dobrostan pacjentów.
Spotkanie przez wielkie S
Słowo „kongres” brzmi poważnie i dostojnie – fakt poddaje pod dyskusję ważne tematy, inicjuje istotne, realne zmiany. Ale de facto jest też spotkaniem osób z otwartymi głowami, wrażliwych na potrzeby osób chorych, a jednocześnie dynamicznych na tyle, że często są liderami zamiany w swoich środowiskach. Biorąc udział w Kongresie w roli słuchacza, odnosiło się wrażenie, że wśród panelistów nie było osób przypadkowych. Zaangażowanie czy wręcz oddanie tematowi upowszechniania wiedzy o zdrowiu psychicznym osób współtworzących to wydarzenie było autentyczne. Ich znajomość obecnych warunków, w jakich toczy się leczenie osób cierpiących z powodu chorób psychicznych oraz celu, do którego dążymy w poprawie systemu opieki psychiatrycznej – bezdyskusyjna.
Udział w Kongresie pozostawia uczestników z nadzieją, że działając razem – rozszerzając interdyscyplinarną, społeczną sieć wsparcia, koordynując pracę między systemami edukacji, opieki społecznej i zdrowia – mamy szansę krok po kroku współtworzyć zintegrowany organizm, reagujący adekwatnie na potrzeby osób w kryzysach. Z całą pewnością konieczne jest jego nieustanne ewaluowanie. Jednak poczucie dążenia do celu, co do którego jest powszechna zgoda, wzmacnia w wysiłku stawiania solidnych podpór dla powszechnej świadomości, jak istotną rolę w społeczeństwie stanowi zdrowie psychiczne – nasze wspólne dobro.
I my dołączy do tego głosu wezwaniem #Zadbaj o mental!
* Rolę Żywych Książek pełnią osoby spotykające się ze stereotypami, uprzedzeniami, dyskryminacją i wykluczeniem i są one głównym komponentem międzynarodowej koncepcji Żywej Biblioteki. Żywe Książki pochodzą z bardzo różnorodnych środowisk, mają zróżnicowany status społeczny, wyznanie, zawód, odcień koloru skóry, tożsamość psychoseksualną, status materialny, wykształcenie, sprawność, wiek, poglądy, wygląd. Łączy ich wspólny cel: promowanie praw człowieka i akceptacji wobec inności poprzez przekazanie swojego doświadczenia.
** Pozostałymi organizatorami byli: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Psychiatrii i Opieki Środowiskowej, Fundacja Leonardo, Lubelskie Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Psychicznego, przy wsparciu Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy.
*** Pomijamy tytuły naukowe w ślad za praktyką organizatorów, którzy stawiają znak równości między ekspertami a interesariuszami psychiatrii.
